เรื่อง ตำนานพญาสร้างแม่น้ำโขงและแม่น้ำน่าน
มีเรื่องเล่าท้องถิ่นของประชาชนสองฝั่งแม่น้ำโขง
ทั้งที่ สปป.ลาว และภาคอีสารของไทย
ว่าด้วยกำเนิดแม่น้ำโขงและแม่น้ำนาน รวมไปถึงแปว (ปลายหรือต้นรู้)
ของพญานาคที่มีมาช้านาน โดยตำนานนี้เป็นส่วยหนึ่งใน “ตำนานผาแดง นางไอ่” ซึ่งตัวละครหลัก นอกจากท้าวผาแดง แห่งเมืองผางโผง และนางไอ่ แห่งเมืองเอกชะธีตา
(หนองหาน) แล้วยังมี “ท้าวพังคี” บุตรชายพญานาคผู้ครองเมืองบาดาลแห่งแม่น้ำโขง
ท้าวพังคีผู้แปลงร่างเป็นกระรอกเผือก ซึ่งชาวลาวและชาวอีสานของไทยเรียกกันว่า
“กะฮอกด่อน” เพื่อจะได้ยลศิริโฉมของนางไอ่คำทั้งนี้ในตำนานผาแดง นางไอ่ได้กล่าวบรรพชนของนาคชื่อ”ท้าวพังคี”
ก่อนที่จะมายู่ในแม่น้ำโขง บรรพชนเคยยู่เมืองหนองแสมาก่อนโดยในตำนานกล่าวไว้ว่า
บริเวณเมืองหนองแสหรือเมืองหนองกระแสแสนย่าน ก่อนที่จะมีกลุ่มคนตระกูลไท-ลาวมาตั้งเป็นเมืองนั้น
เคยเป็นอานาจักรของพญานาคมาก่อน พญานาคได้สร้างบ้านเมืองอยู่ในทะเลสาบที่หนองกระแสแสนย่าน
อันเป็นทะเลสาบน้ำจืดที่มีคาวมกว้างใหญ่ไพรศาลหลายกีโลเมตรและยาวถึง
40 กิโลเมตร มีผู้สันนิษฐานว่าหนองกระแสแสนย่านนี้คือทะเลสาบเอ่อไห่
ในมณฑลยูนนาน สาธารณรัฐประชาชนจีนในปัจจุบัน
บริเวณดังกล่าวมีพญานาคสองสหายแบ่งกันปกครอง “พญานาคราชศรีสุทโธ”
ปกครองครึ่งหนึ่ง และ “พญานาคสุวรรณโค” ปกครองอีกครึ่งหนึ่งมีบริวารฝ่ายละ 5,000 ตนเท่ากัน
พญานาคทั้งสองฝ่ายอยู่ด้วยกันด้วยความรัก ความสามัคคี เป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน มีอาหารการกินก็เอื้อเฟื้อแบ่งปันกัน
ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน เป็นเพื่อนตายเป็นสหายฮักแพง กันตลอดมา สองสหายมีสัญญาใจร่วมกันข้อหนึ่งว่า ถ้าฝ่ายใดออกไปล่าเนื้อหาอาหาร อีกฝ่ายตั้งอยู่รักษาบ้านเมือง
เพราะเกรงว่าบริวารไพร่พลจะกระทบกระทั่งเกิดการรบราขึ้นได้
โดบฝ่ายที่ออกไปล่าเนื้อหาอาหารจะนำอาหารที่หาได้มาแบงกันกินฝ่ายละครึ่ง
การกระทำเช่นนี้ทำให้พญานาคทั้งสองฝ่ายอยู่ร่วมกันอย่างเป็นสุขเรื่อยมา
บัดนี้จักกล่าวก้ำ นาคใหญ่สองพญา
พากันครองหนองแส นั่งปองเป็นเจ้า
ชื่อว่าสุทโธเถ้า พระยาหลวงนาคราช
อำนาจกว้าง ถนอมตุ้มไพร่พล
ตนหนึ่งเฮียกชื่อชั้น
สุวรรณนานามกษัตริย์
สองก็ไดเป็นสหายฮัก
ขอดกันทันขัน
สองก็พากันสร้าง หนองแสแสนย่าน
ปันเคิ่งให้
เสมอเท่าท่อกัน
